Gaslighting là một hình thức thao túng tâm lý khiến người khác nghi ngờ về nhận thức, trí nhớ hoặc thực tế của chính mình. Thuật ngữ này xuất phát từ một vở kịch và bộ phim có tên Gaslight, trong đó một người chồng cố gắng làm cho vợ mình cảm thấy mình bị điên bằng cách thao túng môi trường xung quanh, bao gồm cả việc giảm ánh sáng đèn gas. Trong mối quan hệ cá nhân hay xã hội, gaslighting có thể làm tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe tâm lý và cảm xúc của một người. Dưới đây là cách để nhận biết những người thực hiện gaslighting:
1. Khiến Bạn Nghi Ngờ Chính Mình
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting thường xuyên khiến bạn nghi ngờ trí nhớ hoặc nhận thức của chính mình. Họ có thể nói những câu như: “Chắc bạn nhớ sai rồi,” hoặc “Điều đó chưa bao giờ xảy ra, bạn chỉ tưởng tượng thôi.” Mục đích của hành vi này là làm xáo trộn sự tự tin của bạn và khiến bạn cảm thấy bối rối hoặc không chắc chắn về những gì đang diễn ra.
- Tác Động: Bạn sẽ cảm thấy bối rối, nghi ngờ chính mình và dần mất niềm tin vào khả năng phân biệt đúng sai.
2. Thường Xuyên Thay Đổi Câu Chuyện
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting có thể thay đổi câu chuyện hoặc sự kiện mà bạn nhớ. Họ sẽ khẳng định rằng những gì bạn nhớ hoặc cảm nhận không bao giờ xảy ra, hoặc khác với những gì họ kể. Điều này thường xuyên xảy ra, khiến bạn cảm thấy bối rối và bắt đầu nghi ngờ trí nhớ của chính mình.
- Tác Động: Bạn dần trở nên không chắc chắn về trí nhớ của mình và gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa thực tế và những gì họ nói.
3. Isolate Bạn Khỏi Những Người Khác
- Đặc Điểm: Gaslighting thường đi kèm với việc cố gắng cách ly nạn nhân khỏi bạn bè, gia đình hoặc những người có thể cung cấp sự hỗ trợ. Người thực hiện gaslighting có thể nói rằng những người khác không hiểu bạn hoặc không quan tâm đến bạn một cách đúng đắn, hoặc họ thay đổi cách người khác tương tác với bạn.
- Tác Động: Nạn nhân gaslighting cảm thấy cô đơn, thiếu sự hỗ trợ tinh thần và dễ bị ảnh hưởng bởi người thực hiện gaslighting.
4. Dùng Tình Cảm hoặc Lòng Quan Tâm Để Biện Minh Cho Việc Thao Túng
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting thường tuyên bố rằng họ hành động thao túng vì lợi ích của bạn. Họ có thể nói: “Tôi chỉ muốn điều tốt nhất cho bạn,” hoặc “Nếu bạn thực sự yêu tôi, bạn sẽ hiểu.” Họ cố gắng che giấu hành vi thao túng của mình bằng lý do tình cảm, khiến bạn cảm thấy tội lỗi.
- Tác Động: Nạn nhân thường cảm thấy bối rối giữa tình yêu và sự phản bội, và cảm thấy tội lỗi khi nghi ngờ người thực hiện gaslighting.
5. Sử Dụng Chỉ Trích và Hạ Bệ Một Cách Tinh Vi
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting thường sử dụng những lời chỉ trích mỉa mai hoặc hạ bệ mà có vẻ như là “chế giễu” hoặc “chỉ trích xây dựng,” nhưng mục đích của họ là làm giảm lòng tự trọng của bạn. Họ có thể chỉ trích cách ăn mặc, cách nói chuyện, hoặc thậm chí các quyết định của bạn, khiến bạn cảm thấy không đủ tốt hoặc vô dụng.
- Tác Động: Nạn nhân cảm thấy bị đè nén, thiếu tự tin và không đủ giá trị.
6. Lợi Dụng Điểm Yếu Của Bạn
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting tinh vi sẽ tận dụng điểm yếu hoặc nỗi sợ của bạn để kiểm soát bạn. Họ có thể nhắc lại những đau khổ trong quá khứ hoặc sử dụng nỗi sợ thất bại của bạn để thuyết phục bạn rằng bạn không đủ tốt hoặc không thể thành công nếu không có họ.
- Tác Động: Nạn nhân cảm thấy bất lực và lo âu, thường xuyên nghi ngờ khả năng đưa ra quyết định đúng đắn.
7. Đổ Lỗi Cho Bạn Trong Mọi Vấn Đề
- Đặc Điểm: Người thực hiện gaslighting hiếm khi thừa nhận lỗi của mình. Họ thường xuyên đổ lỗi cho bạn về mọi vấn đề hoặc sai lầm xảy ra, ngay cả khi đó không phải lỗi của bạn. Họ có thể nói: “Tất cả những chuyện này xảy ra là vì bạn,” hoặc “Bạn làm mọi thứ tồi tệ hơn.”
- Tác Động: Nạn nhân cảm thấy mình có trách nhiệm về những vấn đề mà thực ra không phải lỗi của họ, làm tăng cảm giác tự ti và bối rối.
Tác Động Tâm Lý Của Gaslighting
Gaslighting có thể gây ra tác động tâm lý nghiêm trọng cho nạn nhân. Một số tác động bao gồm:
- Giảm Niềm Tin Vào Bản Thân: Nạn nhân thường cảm thấy thiếu tự tin và nghi ngờ khả năng đưa ra quyết định đúng đắn.
- Lo Âu và Trầm Cảm: Cảm giác bối rối và cô đơn có thể dẫn đến lo âu và thậm chí trầm cảm.
- Sự Phụ Thuộc Tình Cảm: Nạn nhân có thể trở nên phụ thuộc tình cảm vào người thực hiện gaslighting vì họ cảm thấy không thể tin vào chính mình.
Kết Luận Gaslighting là một hình thức thao túng rất nguy hiểm, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm lý và cảm xúc của nạn nhân. Nếu bạn cảm thấy ai đó đang thực hiện gaslighting đối với mình, điều quan trọng là tìm sự hỗ trợ từ bạn bè, gia đình hoặc một chuyên gia. Nhận diện các dấu hiệu của gaslighting là bước đầu tiên để bảo vệ bản thân và lấy lại quyền kiểm soát cuộc sống của mình.