Déjà vu – cảm giác quen thuộc kỳ lạ khi ta tin rằng mình đã từng trải qua một tình huống nào đó – là một hiện tượng mà hầu hết mọi người đều từng gặp ít nhất một lần trong đời. Nhưng déjà vu thực sự là gì? Từ góc nhìn của tâm lý học, hiện tượng này có thể được giải thích theo nhiều cách khác nhau. Bài viết này sẽ đi sâu vào những giả thuyết phổ biến giải thích nguyên nhân của déjà vu.
- Lỗi xử lý trong bộ nhớ Một giả thuyết cho rằng déjà vu xảy ra khi não bộ gặp lỗi trong việc xử lý ký ức. Thay vì phân loại một trải nghiệm mới vào vùng lưu trữ ký ức ngắn hạn, não lại ghi nhận nó như một ký ức lâu dài. Điều này khiến ta có cảm giác rằng mình đã từng trải qua khoảnh khắc ấy, dù thực tế thì chưa.
- Trí nhớ quen thuộc mà không ý thức Theo các nhà tâm lý học, déjà vu có thể là kết quả của một loại trí nhớ gọi là “trí nhớ quen thuộc” – khi ta cảm thấy thân quen với điều gì đó mà không nhớ chính xác nguồn gốc. Có thể ta đã thấy hình ảnh tương tự trước đây ở đâu đó, nhưng không nhớ rõ. Khi bắt gặp tình huống tương tự, não gửi tín hiệu quen thuộc dù ta không ý thức được lý do.
- Xử lý thông tin không đồng bộ Một số nhà nghiên cứu cho rằng déjà vu xuất hiện do sự không đồng bộ giữa các quá trình xử lý thông tin của não. Ví dụ, mắt trái và mắt phải hoặc hai bán cầu não nhận và xử lý thông tin không cùng lúc, gây ra cảm giác tình huống này đã từng xảy ra trước đó.
- Giấc mơ và tưởng tượng Một số trải nghiệm déjà vu có thể bắt nguồn từ những giấc mơ mà ta đã quên. Khi tình huống trong thực tế trùng khớp với một hình ảnh từng xuất hiện trong giấc mơ, ta có thể cảm thấy rằng mình đã từng sống qua khoảnh khắc ấy. Điều này cũng áp dụng cho những tưởng tượng mạnh mẽ đã từng xảy ra trong trí óc ta.
- Yếu tố thần kinh và stress Một số nghiên cứu chỉ ra rằng déjà vu có thể liên quan đến sự hoạt động bất thường của vùng não chịu trách nhiệm về ký ức, chẳng hạn như thùy thái dương. Ngoài ra, khi căng thẳng hoặc mệt mỏi, não có thể dễ bị rối loạn trong việc phân biệt giữa hiện tại và ký ức, từ đó dẫn đến déjà vu.
Lời kết Hiện tượng déjà vu vẫn là một điều bí ẩn hấp dẫn trong khoa học tâm lý. Dù chưa có lời giải chính thức, các giả thuyết trên giúp ta phần nào hiểu được cách não bộ hoạt động và lý do vì sao ta có thể cảm thấy như đã từng sống qua một khoảnh khắc. Déjà vu không chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên, mà có thể là dấu hiệu thú vị về sự phức tạp của trí nhớ và nhận thức con người.