Khi nói đến hệ thần kinh, phần lớn mọi người nghĩ đến não bộ – trung tâm điều khiển của cơ thể. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khái niệm “bộ não thứ hai” đã được nhắc đến ngày càng nhiều, ám chỉ hệ thần kinh ruột (enteric nervous system – ENS) nằm ở đường tiêu hóa, đặc biệt là khu vực dạ dày và ruột. Vậy liệu chúng ta có thực sự sở hữu một “bộ não” thứ hai trong bụng không? Câu trả lời khoa học có thể khiến bạn ngạc nhiên.
1. Hệ Thần Kinh Ruột Là Gì?
Hệ thần kinh ruột (ENS) là một mạng lưới gồm hơn 100 triệu tế bào thần kinh trải dài từ thực quản đến hậu môn. Nó hoạt động độc lập nhưng cũng tương tác chặt chẽ với hệ thần kinh trung ương. ENS có khả năng cảm nhận, phân tích và điều khiển hoạt động của hệ tiêu hóa mà không cần sự can thiệp trực tiếp từ não.
2. Vì Sao ENS Được Gọi Là “Bộ Não Thứ Hai”?
ENS không chỉ kiểm soát các chuyển động co bóp để tiêu hóa thức ăn mà còn có thể tiết ra các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin – loại hormone ảnh hưởng lớn đến tâm trạng. Khoảng 90–95% serotonin trong cơ thể được sản xuất ở ruột. Điều này cho thấy ENS không đơn thuần là một hệ điều khiển cơ học mà còn ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi.
3. Giao Tiếp Giữa Não Bộ Và Dạ Dày Diễn Ra Như Thế Nào?
Não và ruột “nói chuyện” với nhau thông qua trục não – ruột (gut-brain axis). Các tín hiệu từ dạ dày có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, sự lo âu hoặc trầm cảm, và ngược lại, trạng thái tinh thần cũng có thể tác động đến quá trình tiêu hóa. Đây là lý do vì sao bạn có thể cảm thấy “buồn nôn vì lo lắng” hoặc “đau bụng vì stress”.
4. ENS Có Thể Tác Động Đến Sức Khỏe Tâm Thần
Các nghiên cứu gần đây cho thấy rối loạn chức năng ENS có liên quan đến nhiều tình trạng như hội chứng ruột kích thích (IBS), lo âu, trầm cảm và thậm chí là Parkinson. Việc cải thiện sức khỏe ruột thông qua chế độ ăn, probiotic hoặc thay đổi lối sống có thể giúp cải thiện cả sức khỏe tinh thần.
5. Vai Trò Của Vi Khuẩn Đường Ruột Trong Giao Tiếp Thần Kinh
Hệ vi sinh vật trong ruột (microbiome) có vai trò cực kỳ quan trọng. Những vi khuẩn này không chỉ hỗ trợ tiêu hóa mà còn sản xuất các hợp chất tác động đến thần kinh như GABA, dopamine và serotonin. Một hệ vi sinh khỏe mạnh sẽ góp phần duy trì sự ổn định cảm xúc và cải thiện chức năng nhận thức.
6. “Cảm Giác Bằng Ruột” Có Cơ Sở Khoa Học Không?
Chúng ta thường dùng cụm từ “gut feeling” hay “linh cảm bằng ruột” để mô tả một trực giác mạnh mẽ. Trên thực tế, vì ENS có khả năng xử lý thông tin một cách độc lập và phản ứng nhanh với môi trường, cảm giác từ ruột đôi khi thực sự phản ánh tình trạng cơ thể mà não chưa kịp nhận ra.
7. Chăm Sóc “Bộ Não Thứ Hai” Như Thế Nào?
Để duy trì sức khỏe hệ thần kinh ruột, bạn nên:
- Ăn đa dạng thực phẩm giàu chất xơ, rau xanh và ngũ cốc nguyên cám.
- Bổ sung probiotic từ sữa chua, kim chi hoặc men vi sinh.
- Hạn chế đường, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn.
- Giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng kéo dài.
- Ngủ đủ giấc và vận động thường xuyên.
Kết Luận
Mặc dù không thể “suy nghĩ” như não bộ, nhưng hệ thần kinh ruột thực sự là một hệ điều hành thông minh, có ảnh hưởng lớn đến cảm xúc, hành vi và sức khỏe tổng thể. Việc chăm sóc tốt “bộ não thứ hai” không chỉ giúp tiêu hóa hiệu quả mà còn góp phần cải thiện chất lượng sống và sức khỏe tinh thần. Đừng đánh giá thấp tiếng nói từ chiếc bụng của bạn – có thể đó là tín hiệu từ một trung tâm điều hành độc lập mà ta vẫn chưa hiểu hết.