Lúa là một trong những cây lương thực quan trọng nhất trên thế giới, đặc biệt ở các nước châu Á như Việt Nam, nơi gạo không chỉ là lương thực chính mà còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa và đời sống hàng ngày. Để tạo ra hạt gạo trắng ngần, người nông dân phải trải qua một quá trình trồng trọt tỉ mỉ, nhiều công đoạn và đòi hỏi sự chăm sóc cẩn thận từ khâu chọn giống cho đến lúc thu hoạch.
Quy trình trồng lúa không đơn thuần là gieo và gặt, mà là một chuỗi hoạt động khoa học, phụ thuộc vào yếu tố thời tiết, đất đai, kỹ thuật canh tác và kinh nghiệm thực tế. Hiểu rõ các bước trong quá trình này không chỉ giúp người trồng nâng cao năng suất, mà còn giúp người tiêu dùng thêm trân trọng giá trị của từng hạt gạo.
1. Chọn Giống Và Xử Lý Hạt Giống
Khâu đầu tiên và quan trọng hàng đầu là lựa chọn giống lúa phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng và mục tiêu canh tác (năng suất cao, chống sâu bệnh, thời gian sinh trưởng ngắn…). Một số giống phổ biến ở Việt Nam như: OM5451, IR50404, ST24, ST25…
Trước khi gieo, hạt giống cần được xử lý bằng cách ngâm nước (thường 24–36 giờ), sau đó ủ trong khăn ẩm từ 24–48 giờ để hạt nảy mầm đều, tăng tỷ lệ sống và giảm sâu bệnh hại mầm.
2. Gieo Mạ Và Làm Đất
Sau khi hạt giống nảy mầm, người nông dân sẽ tiến hành gieo mạ – tức là trồng cây non trong luống riêng biệt trước khi cấy ra ruộng chính. Trong thời gian này, ruộng chính được làm đất: cày bừa kỹ để đất tơi xốp, phá váng, giữ ẩm và bằng phẳng mặt ruộng, tạo điều kiện lý tưởng cho lúa bén rễ.
Việc làm đất tốt còn giúp hạn chế cỏ dại và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật có lợi trong đất.
3. Cấy Lúa (Hoặc Gieo Thẳng)
Sau khoảng 12–15 ngày (tùy giống), cây mạ đạt chiều cao khoảng 15–20 cm sẽ được đem đi cấy. Cấy là công đoạn đưa cây mạ vào ruộng chính theo hàng lối hợp lý, giúp lúa phát triển đều, dễ chăm sóc và thu hoạch.
Ngoài phương pháp truyền thống là cấy, hiện nay nhiều nơi áp dụng kỹ thuật gieo sạ thẳng (rải hạt giống trực tiếp lên ruộng đã làm đất và giữ ẩm). Phương pháp này giúp tiết kiệm công lao động nhưng đòi hỏi kiểm soát chặt cỏ dại và sâu bệnh.
4. Chăm Sóc Lúa: Tưới Nước, Bón Phân, Phòng Trừ Sâu Bệnh
Giai đoạn từ khi cấy đến khi trổ bông là lúc cây lúa cần được chăm sóc kỹ lưỡng:
-
Tưới nước: Duy trì mực nước hợp lý (3–5 cm), không để ruộng bị khô hạn hoặc ngập úng.
-
Bón phân: Phân đạm, lân, kali được bón theo từng giai đoạn sinh trưởng: thúc đẻ nhánh, làm đòng, trổ bông.
-
Phòng trừ sâu bệnh: Quan sát đồng ruộng thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời các loại sâu bệnh phổ biến như rầy nâu, đạo ôn, sâu cuốn lá…
Việc chăm sóc đúng kỹ thuật sẽ giúp lúa phát triển khỏe, cho bông to, hạt chắc và năng suất cao.
5. Trổ Bông Và Kết Hạt
Sau khoảng 60–80 ngày (tùy giống và mùa vụ), cây lúa bước vào thời kỳ trổ bông – đây là giai đoạn quyết định năng suất. Quá trình thụ phấn và kết hạt cần thời tiết thuận lợi (nhiệt độ mát, không mưa to, không gió mạnh).
Lúc này, người trồng cần đặc biệt chú ý đến phân bón lá, thuốc bảo vệ thực vật sinh học (nếu cần), và giữ mực nước ổn định để hạt lúa hình thành chắc khỏe, không lép.
6. Thu Hoạch Và Sơ Chế
Sau khi bông lúa chuyển sang màu vàng đồng, phần lớn hạt đã chắc (khoảng 80–90%), người nông dân tiến hành thu hoạch. Nếu thu hoạch sớm quá, hạt sẽ non, dễ gãy. Nếu để quá muộn, hạt dễ rơi rụng, thất thoát năng suất.
Lúa sau thu hoạch được phơi nắng hoặc sấy khô, rồi xay xát để lấy gạo. Quá trình này đòi hỏi bảo quản tốt để giữ chất lượng hạt gạo, tránh mối mọt, nấm mốc.
Kết Luận
Quy trình trồng lúa là một chuỗi công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và am hiểu kỹ thuật. Từ hạt giống nhỏ bé đến bát cơm trắng ngần, mỗi hạt gạo là kết tinh của mồ hôi, công sức và tình yêu nghề nông của người trồng lúa. Hiểu và trân trọng quy trình này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, mà còn góp phần gìn giữ giá trị nông nghiệp truyền thống trong đời sống hiện đại.